नेपालमा यसपटक बाढी, पहिरोका कारण ठुलो क्षति भएको छ। सयौँ मानिसको ज्यान गएको छ भने दर्जनौँ बेपत्ता छन्। तर यस्ता प्राकृतिक विपत्तिबाट बच्नका लागि वा सजक रहनका लागि विश्वका विकसित देशहरुले अपनाइरहेको उपायबारे नेपालले पनि सिक्नुपर्छ। यसका लागि जापानले अपनाएको उपायका बारेमा चर्चा गर्नु उपयुक्त हुन्छ। बाढी नियन्त्रण एवं डुबान समस्या समाधानका लागि जापानले धेरै नै प्रगतिको गरेको छ।
जापानको टोकियो सहर पनि केही दशक पहिलेसम्म बाढी र डुबान समस्या थियो। सन् १९६० मा निर्माण सम्पन्न आराकावा रिभर सेकेन्डरी च्यानल र सन् २००६ मा निर्माण सम्पन्न अन्डरग्राउण्ड डिस्चार्ज च्यानलले निर्माण पश्चात् टोकियोको बाढी र डुबान समस्या हल भएको हो।
जापान सरकारले टोकियोमा बाढी नियन्त्रण गर्न ठुलो मात्रामा पूर्वाधार परियोजनाहरू र विभिन्न उपायहरू लागू गरेको छ। नेपालले पनि बाढी नियन्त्रण र डुबान समस्या समाधानमा जापानको यस अनुभवबाट केही रिफ्रेन्स लिन सक्ने उद्देश्यले जापानले बाढी नियन्त्रण अनि डुबान समस्या समाधानका लागि लिइएका प्रमुख उपायहरू तल उल्लेख गरिएको छ।
१. अन्डरग्राउण्ड डिस्चार्ज च्यानल अर्थात् मेट्रोपोलिटन एरिया बाह्य भूमिगत निकासी प्रणाली जी–क्यान्स परियोजना : यो संसारको सबैभन्दा ठुलो भूमिगत बाढी व्यवस्थापन प्रणालीहरूमध्ये एक हो। टोकियोको उत्तरमा रहेको साइतामा प्रिफेक्चरमा अवस्थित यस प्रणालीमा विशाल भूमिगत कुवा, सुरुङहरू, र ठुलो पानीको ट्याङ्की ‘भूमिगत मन्दिर’ भनिने समावेश छन्। अत्यधिक वर्षात् हुँदा, टोकियोको नदी र ढल प्रणालीको अतिरिक्त पानीलाई भूमिगत भण्डारण प्रणालीमा पठाइन्छ र त्यसपछि एदो नदीमा निकालिन्छ, जसले गर्दा टोकियोमा बाढीको जोखिम कम हुन्छ।
२. रिभर फिल्ड म्यानेजमेन्ट अरकावा र सुमिदा नदी बाढी व्यवस्थापन : अरकावा नदीमा एक सेकेन्डरी छ, जुन बाढीको पानीलाई टोकियोका जनघनत्व भएका क्षेत्रहरूबाट टाढा हटाउन प्रयोग गरिन्छ। सुमिदा नदीमा पनि बाढीको स्तर बढ्दा नियन्त्रण गर्न बलियो बाँध र अवरोधहरू बनाइएको छ।
३. फ्लड गेट र स्लुइस प्रणालीहरू : टोकियोमा नदीका मुख र नहरहरूमा धेरै फ्लड गेट र स्लुइस प्रणालीहरू छन्, जसले ज्वारभाटा र उच्च जल स्तरलाई नियन्त्रण गर्छ। उदाहरणका लागि, इवाबुची स्लुइस गेटले टोकियोको उत्तरी भागलाई बाढीबाट जोगाउन नदीको पानीको प्रवाहलाई व्यवस्थापन गर्छ।
४. समुद्री पर्खाल र बाँधहरू : आँधीबेहरी र सुनामीको जोखिमबाट बच्न, टोकियो खाडी समुद्री पर्खाल र बाँधहरूले घेरिएको छ। यी संरचनाहरूले कम उचाइ भएका क्षेत्रहरू र सहरका महत्त्वपूर्ण पूर्वाधारलाई तटीय बाढीबाट जोगाउँछन्।
५. वर्षा पानीको भण्डार र पम्पिङ स्टेसनहरू : टोकियोमा धेरै भण्डार र पम्पिङ स्टेसनहरू छन्, जसले अत्यधिक वर्षात् हुँदा अतिरिक्त पानी भण्डारण र नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ। यी सुविधाहरू जी–कान्स परियोजना र अन्य बाढी नियन्त्रण प्रणालीहरूसँग मिलेर काम गर्छन्।
६. नदी विस्तार र गहिरो बनाउने : सरकारले टोकियो वरपरका प्रमुख नदीहरूलाई विस्तार र गहिरो बनाएको छ, जसले गर्दा भारी वर्षात् भएको बेला बढी पानीको प्रवाह सम्भव बनाउँछ र नदीले बग्न सक्ने जोखिम कम गर्छ।
७. सहरी योजना र भूमि प्रयोग सम्बन्धी नियमहरू : जापानले संवेदनशील क्षेत्रहरूमा बाढीको क्षति कम गर्न कडा क्षेत्रीय कानुन र निर्माण नियमहरू लागू गरेको छ। टोकियोका केही विशेष क्षेत्रमा निर्माणमा कडा नियमहरू लागू गरिएको छ ताकि संरचनाहरू बाढी प्रतिरोधी बनुन्।
